🧠 Common Sense – Nền tảng vô hình nhưng đầy sức mạnh trong văn hóa và tổ chức
Một tổ chức không thể vận hành hiệu quả nếu mỗi người hiểu common sense theo một cách khác nhau.
❓Common Sense là gì?
Common sense – hay còn gọi là "lẽ thường" hay "điều hiển nhiên" – là những nguyên tắc, nhận thức hay hành vi mà một cộng đồng ngầm hiểu là hợp lý, phù hợp và nên làm theo mà không cần văn bản hay nhắc nhở.
Không giống như quy định chính thức, common sense tồn tại như một “mã văn hóa ngầm” trong đội nhóm, công ty hay xã hội.
⚖️ Common Sense không phải là đúng – sai tuyệt đối
Common sense không phải là chân lý hay luật pháp. Nó là “điều ai cũng cho là nên như vậy” – nhưng điều đó không có nghĩa là đúng với mọi người, mọi hoàn cảnh.
Sự khác biệt giữa lý luận và lẽ thường:
Lý luận đúng sai
-
Dựa trên logic, bằng chứng
-
Có thể tranh luận, phản biện
-
Có thể đúng với nhóm này, sai với nhóm khác
Common sense
-
Dựa trên thói quen, chuẩn mực văn hóa
-
Thường được chấp nhận mặc định
-
Có thể hợp lý với nhóm này, vô lý với nhóm khác
Ví dụ: Viết if(condition) hoặc if (condition) đều đúng cú pháp. Nhưng với nhiều lập trình viên, việc thêm khoảng trắng sau if là common sense về style code.
“Common sense is not so common.” – Voltaire
🌍 Vì sao common sense khác nhau giữa các đội nhóm?
Mỗi nhóm, mỗi công ty, mỗi quốc gia đều có common sense riêng – hình thành từ văn hóa, thói quen và trải nghiệm.
Không có ai đúng, ai sai – chỉ là mỗi nơi có định nghĩa “hiển nhiên” khác nhau.
🏗️ Common Sense không nên là ý kiến cá nhân
Trong môi trường làm việc chuyên nghiệp, đặc biệt là ngành phần mềm, common sense cần được chia sẻ, thống nhất và duy trì. Nó không thể dựa vào cảm tính từng cá nhân.
Một số hành vi nên được chuẩn hóa:
-
Format code: Sử dụng cùng một formatter trong team
-
Đặt tên branch: Theo quy ước chung (
feature/,bugfix/,...) -
Comment code: Rõ ràng, lịch sự, có lý lẽ
-
Giao tiếp online: Phản hồi đúng hạn, đúng tông
-
Họp hành: Đúng giờ, chuẩn bị trước, giữ trật tự
Việc thống nhất giúp giảm tranh cãi và tăng hiệu quả.
🇯🇵 Văn hóa Common Sense ở Nhật – Chuẩn mực từ tiểu tiết
Người Nhật có common sense mạnh vì:
-
Trẻ em được dạy tính kỷ luật từ nhỏ
-
Văn hóa “hài hòa” (和 - wa) đề cao việc không làm phiền người khác
-
Các công ty có sổ tay hành vi chi tiết đến từng tiểu tiết
Kết quả: Ngay cả khi không có luật, xã hội vẫn vận hành trật tự.
🇻🇳 Văn hóa Common Sense tại Việt Nam – Tự nhiên mà... không giống nhau
😅 Khi “ai cũng hiểu” lại thành “chẳng ai chắc chắn”
Một số tình huống điển hình:
-
“Cái này chắc ai cũng biết rồi!”
-
“Tưởng em tự hiểu chứ.”
-
“Cơ bản thế này mà cũng hỏi à?”
Thực tế, nếu không được thống nhất rõ ràng, mỗi người sẽ tự hành xử theo cách riêng → sinh ra mâu thuẫn.
📌 Vì sao common sense ở Việt Nam dễ bị lệch?
-
Giao tiếp gián tiếp → ngại nói thẳng, dễ hiểu nhầm
-
Thiếu tài liệu hóa → mọi thứ chỉ truyền miệng
-
Phụ thuộc vào cá nhân → leader nghỉ là văn hóa cũng "bay hơi"
🔧 Xây dựng Common Sense trong tổ chức Việt
1. Viết ra những điều tưởng chừng ai cũng biết
→ Cách commit, đặt tên file, format code, xử lý feedback…
2. Thảo luận và đồng thuận thành guideline
→ Không áp đặt, hãy cùng team thống nhất.
3. Làm gương và góp ý đúng lúc
→ Người lead cần dẫn dắt bằng hành vi.
🔚 Kết luận
Common sense không phải thứ "sẵn có" – mà cần được xây dựng, chia sẻ và duy trì một cách chủ động.
Một tổ chức càng lớn mạnh khi mọi người hiểu nhau từ những điều nhỏ nhất, không phải bằng luật lệ, mà bằng một điều hiển nhiên chung.
✨ Vì sự khác biệt không nằm ở phần mềm, mà ở cách con người hiểu nhau.
