🧠 Common Sense – Nền tảng vô hình nhưng đầy sức mạnh trong văn hóa và tổ chức

❓ Common Sense là gì?

Common sense – hay “lẽ thường” / “điều hiển nhiên” – là những nguyên tắc, nhận thức hoặc hành vi mà một cộng đồng ngầm hiểu là hợp lý, phù hợp và nên làm theo mà không cần văn bản hay nhắc nhở.

• Không giống như quy định chính thức, common sense không cần ép buộc.

• Nó tồn tại như một “mã ngầm” trong văn hóa – từ team nhỏ đến cả một xã hội.

⚖️ Common Sense không phải đúng – sai tuyệt đối

Common sense không là chân lý hay chuẩn mực đúng-sai rõ ràng, mà là điều “ai cũng cho là nên như thế”.

Sự khác biệt giữa lý luận và lẽ thường:

Ví dụ:

• Trong công ty: Gửi email báo nghỉ phép trước 1-2 ngày là common sense → không luật nào bắt buộc, nhưng ai cũng hiểu đó là phép lịch sự tối thiểu.

• Trong buổi họp: Tắt micro khi không nói để tránh ồn.

“Common sense is not so common.” – Voltaire

🌍 Common Sense khác nhau ở mỗi nơi

Không có ai đúng – ai sai tuyệt đối. Mỗi môi trường sẽ có một bộ “điều hiển nhiên” khác nhau.

🏗️ Common Sense không nên là ý kiến cá nhân

Trong môi trường chuyên nghiệp, đặc biệt là ngành phần mềm, common sense cần được chia sẻ, chuẩn hóa và duy trì nhất quán.

Ví dụ những hành vi cần thống nhất:

🇯🇵 Văn hóa Common Sense ở Nhật

Người Nhật tuân thủ common sense gần như tuyệt đối nhờ:

• Giáo dục từ nhỏ: đúng giờ, gọn gàng, lễ phép.

• Văn hóa “hài hòa” (和 - wa): luôn nghĩ cho người khác.

• Sổ tay hành vi chi tiết trong doanh nghiệp.

Kết quả: Ngay cả khi không có luật, xã hội vẫn vận hành trật tự.

🚩 Hệ quả khi không tuân theo Common Sense

Những người không tuân theo common sense chung thường:

• Khó hợp tác, gây mất thời gian cho nhóm.

• Luôn tin rằng cách mình làm là đúng, dù gây bất tiện cho người khác.

• Khi bị góp ý, dễ phản ứng phòng thủ thay vì lắng nghe.

👉 Họ khó đi lâu dài trong môi trường chuyên nghiệp vì khoảng cách tư duy và ứng xử ngày càng lớn.

🇻🇳 Common Sense tại Việt Nam – “Ai cũng hiểu” nhưng hiểu khác nhau

Một số ví dụ phổ biến:

• “Cái này chắc không cần nói đâu nhỉ?”

• “Anh tưởng em tự hiểu rồi.”

• “Mấy cái cơ bản mà cũng hỏi à?”

Vì sao dễ “trật khớp”?

• Văn hóa giao tiếp gián tiếp → ngại nói thẳng.

• Thiếu hệ thống hóa → thói quen chỉ truyền miệng.

• Phụ thuộc vào con người → leader nghỉ thì “lẽ thường” cũng mất theo.

🔧 Cách xây dựng Common Sense trong tổ chức Việt

1. Văn bản hóa common sense

   • Ghi lại cả những điều tưởng ai cũng biết: đặt tên file, format code, cách phản hồi…

2. Đưa vào guideline – thảo luận công khai

   • Tạo sự đồng thuận, không áp đặt.

3. Làm gương & nhắc nhở nhẹ nhàng

   • Leader là hình mẫu, góp ý từ tinh thần hỗ trợ.

🔚 Kết luận

Common sense không phải thứ sẵn có, mà là thứ cần được xây dựng, chia sẻ và duy trì.
Một tổ chức mạnh là khi mọi người hiểu nhau từ những điều nhỏ nhất, không chỉ bằng luật lệ, mà bằng nhận thức chung rằng:

Chúng ta cùng tôn trọng và hỗ trợ nhau để làm việc hiệu quả.

✨ Sự khác biệt không nằm ở phần mềm, mà ở cách con người hiểu nhau.